Księżycolud

"Księżycoluda" Tomiego Ugerera  można opatrywać etykietkami typu "opowieść o (nie)tolerancji", "historia inności", "tęsknocie za swoim miejscem".
Co przymierzam do tej książki kolejną "definicję", wychodzi mi na to, że pasuje. I mimo to, albo właśnie dlatego, czuję lekki zawód.

Tomiego Ungerera pokochał, już jakiś czas temu, pięciolatek za "Rodzinę Mellopsów". "Księżycolud" i "Otto" wydane na początku tego roku przez Format czekały już sporo na swoją kolei. Tego pierwszego przywołała chyba najbliższa pełnia Księżyca (już dziś) i widok z balkonu.

niestrudzony obrońca wartości, takich jak tolerancja i wzajemne poszanowanie kultur, a także zagorzały przeciwnik rasizmu - Tomi Ungerer, urodzony w 1931 z Strasburgu. Nie ominęły go wojenne zawirowania i nazistowska indoktrynacja w szkole w Alzacji. W kolejnych latach, jako indywidualista kroczy własnymi drogami, dużo podróżuje i angażuje się politycznie. Zazwyczaj demonstruje swoje przekonania w bardzo radykalny sposób.

I widać to w "Księżycoludzie". Nie ma tu zniuansowania i "odcieni szarości". Jest Księżycolud i karykaturalny obraz ludzi "na Ziemi". Po jednej stronie - ten "jasny, czysty i szlachetny", po drugiej - ciekawscy, żądni sensacji, nieprzyjaźni i zaściankowi mieszkańcy fascynującej planety.

Księżycolud to Ktoś, kogo zarys postaci można wypatrzeć na tarczy Księżyca w pełni. To jego świetliste mieszkanie w kosmosie. Piękne, ale nudne. Dlatego tęsknota za zabawą i tym, co "tam na dole" każe mu chwycić za ogon spadającej gwiazdy i dostać się na Ziemię. Jego przybycie wzbudza spore zamieszanie, co mocno ironicznie pokazuje Ungerer. Ciężko jednak wytłumaczyć kilkulatkowi - esencji ciekawości - wyśmiewane zjawiska "psychologii tłumu", podążającego za Strażą Pożarną, Wojskiem, Policją. Swoje dokłada jeszcze przedstawienie "komitetu powitalnego" Księżycoluda - operowanie stereotypami w stanie czystym: chłop (jak można się domyśleć) z widłami - esencja "prymitywnego wieśniaka" żyjącego w strachu przed Obcym, pełen złości mały kundel szczerzący zęby i "paparazzi" żądny sensacji.

Biedny Księżycolud. Został uznany za najeźdźcę. Zamknięty w więzieniu. Z perspektywą specjalnego sądu. Wszystkie "siły polityczne" nie przewidziały jednak tajemniczego zniknięcia więźnia.
Księżycolud zaczął się rozkoszować wolnością i urokami "łona natury". W wizji Ungerera jedynie zwierzęta i przyroda nastawieni są przyjaźnie. Bezkarnie może się on jeszcze pojawić na balu przebierańców. Tylko maski i odwrócenie codziennego porządku wywołują przychylne nastawienie do "Inności"...

I tutaj jednak trafia się jakaś zrzęda. Ksieżycolud musi znowu uciekać. Przystanią i ratunkiem okazuje się zamek "książkowego przykładu" dziwaka, który w finale wysyła przybysza z powrotem na Księżyc. W dodatku za wysłanie statku kosmicznego spływają na niego zasłużone splendory.

Księżycolud już nigdy nie wrócił na Ziemię. Bo i po co? Zrozumiał, że Inny nigdy nie zaznałby na niej spokoju. Niewesoła to czarno-biała wizja świata. Jest przybysz - pełen ciekawości i otwartości i "nasi" - z widłami, podejrzliwy, ciekawscy bez grama życzliwości, nieufni, rządni sensacji. Władza, która "musi się wykazać". Nie wiem na ile to lekcja tolerancji. A na ile krzywe zwierciadło i mocno ironiczny portret naszej cywilizacji. Bardziej dla dorosłych niż dla dziecka ("kultura" i "natura" są tutaj wyraźnie przeciwstawione). Nie jestem niepoprawną optymistką w ocenie ludzkiej kondycji. Ale wierzę, że niekoniecznie słuszny jest tak jednostronny i radykalny obraz "świata wobec Innego" podstawiony pod nos dziecka.




Próbuję podejść do tej historii z różnych stron - w Księżycoludzie można zobaczyć też Dziecko, traktowane często jak "przybysz z kosmosu". Można rozszyfrować i  inne tropy. Szkoda, że tym ironicznym portrecie zabrakło wyjścia poza proste stereotypy "tolerancji i nietolerancji", sięgnięcia po niuanse i dostrzeżenia czegoś poza prostym podziałem dobrzy - źli.

Dziecko jest cudzoziemcem, nie rozumie języka, nie zna kierunku ulic, nie zna praw i zwyczajów. Niekiedy samo rozejrzeć się woli; gdy trudno, prosi o wskazówkę i radę. Potrzebny przewodnik, który grzecznie odpowie na pytanie. 
Szacunku dla jego niewiedzy!
(...)
Szacunku dla pracy poznania!

J.Korczak, fragment "Prawo dziecka do szacunku"

"Księżycolud" Tomi Ungerer, przeł. Michał Rusinek. Wydawnictwo Format