Na wysokiej górze

Brak mi słów by opisać tę książkę. Wielki prezent znikąd. To chyba najlepsze określenie, biorąc pod uwagę, że nie towarzyszyły jej szczególne zapowiedzi. Dopiero powolne odkrywanie jej kart odsłania tajemnice...

Mam w pamięci także niedawne spotkanie tej, dla której ta książka była niespodzianką i zaskoczeniem. Krystyna Miłobędzka. Tegoroczna, poznańska, jubilatka. Poetka. Twórczyni i teoretyczka teatru dla dzieci. Pochylona i krucha, jakby za mgłą, lecz z mocnym uściskiem dłoni. Książka zupełnie jak ona. Jeśli nie weźmiecie do ręki „Na wysokiej górze”  niczego o tej książce nie wiecie.

Na wysokiej górze

Rośnie drzewo duże

Nazywa się

Apli-Papli-Blite-Blau

A kto tego nie wypowie

Ten nie będzie grał

Jest przymglona i niepozorna. Uwodzić może kolorem i pięknem rozkwitającego kwiatu na okładce. Kwiatu rozwijającego się dwutorowo. Na przedniej i tylnej stronie okładki. Dodaj do tego karminową czerwień brzegów stron, nieco ukrytą. I stronę tytułową, która zwodzi Cię i każe pieczołowicie rozklejać karty.  Opowieść do odkrywania i powrotów.

a z tego drzewa – azalia

a z azalii – dalia

a z dalii - dal

„Na wysokiej górze” zbudowane jest wokół fragmentu utworu teatralnego Krystyny Miłobędzkiej. Doszukacie się go po przewróceniu kilku stron. Zasygnalizuje to i cień na brzegach karty, pieczołowicie dopracowany jak każdy detal w tej książce (dzięki Marii Szczodrowskiej i Radkowi Stańcowi).

Być może pierwszy kontakt z „Na wysokiej górze” będzie szybkim przerzuceniem stron, ale nie dajcie się zwieść i przyjrzyjcie się temu, jak forma i kształt gra tu ukrytymi sensami i buduje metafory.

Ta książka to podróż. Podróżuje się z nią  i przez nią. Przewraca strony, wraca, dostrzega powracające kształty, stające się co rusz – w inny sposób – znaczącym elementem obrazu. Wędrujemy z kolejnymi frazami wiersza i przez życie. Nie tylko tej, z okazji której jubileuszu książka powstała. Uśmiecham się do tej książki i płaczę razem z nią. Smakuję detale i szukam kolejnych tropów łączących strony i spajających opowieść.

Dokąd jedzie młoda dziewczyna wyglądająca przez okno, z podręcznym zeszytem na zapiski? W którą stronę zmierz jej „drugie oblicze” (po drugiej stronie strony) kilkadziesiąt lat później? Dokąd wraca? Krystyna Miłobędzka w swej twórczości bawi się słowem – pracuje nad językiem.  Gra  – w stwarzanie – odkrywanie – to także droga. Życia. Dorastanie. Powracanie. Do tego co intymne. I co spaja wspólnotę.

Jak namalować zabawę słowem, dziecięcy, czarodziejski dar zachwytu językiem? Jak pokazać zaklęty czas dzieciństwa, który cały czas w nas uwięziony – odchodzi, blednie i ulatuje? Wyliczenia i przeistoczenia, które towarzyszą drodze, wystukują rytm, stwarzają świat? Pobawić się formą – pokazać przeistoczenie. Drogę. Czas.

 

Należy do rodziny tych poetów, którzy wierzyli, wierzą i będą wierzyć, że bez odnowy języka nie da się odnowić wyobraźni poetyckiej. Przodków ma wśród tych, którzy torturowali język, by zmusić go do wypowiedzenia pierwszego słowa świata lub 'mówiącego bezsłowia'."

Tymoteusz Karpowicz: "Metafora otwarta. O poezji Krystyny Miłobędzkiej"*

Krystyna Miłobędzka uprawia w swojej poezji i twórczości teatralnej gry  słowne. A czym gra Iwona Chmielewska? 

Pierwsza ogałaca poezję z zużytych środków poetyckich, a Iwona Chmielewska, z każdą kolejną książką, udowadnia, że sztuka rezygnacji z efektownych popisów warsztatu i reżyserowanie formą książki, dostrzeganie nieoczywistości, ma elektryzującą siłę.  W jej książkach znaczy nawet cisza. Uświadamia, ile możemy zrozumieć. I zobaczyć.

„(…) to jest najprostsze pragnienie. Zrobić coś na nowo. Wyminąć język, posłużyć się przedmiotem. Przebiec to, wykonać, ale nie mówić." 

Krystyna Miłobędzka

Iwona Chmielewska w swoich kolejnych książkach posługuje się tym, czego inni często nie dostrzegają – dwoma obliczami karty w książce, relacją, szyciem stron, dwoma stronami okładki, która zamyka drogę od-do, ale i z powrotem. Poprzez swoje zabiegi i (mimo pozorów) intelektualne rozpracowanie formy książki - skazuje czytelnika na przyłapanie sensów w ruchu, dzięki naszym  dłoniom, przewróceniu kart wydobywają się one ze stanu prenatalnego.

Iwona Chmielewska karmi język obrazami. Nie pozwala im zastygnąć na pojedynczych stronach, nanizuje je na kolejne karty, bawi się złudzeniami, każe nam tropić sensy pomiędzy wędrującymi kształtami, motywami przepływającymi pomiędzy kartami. Znaczą kształty. Analogie między nimi budują opowieść. Znane już z innych książek motywy każą szukać symbolicznych znaczeń (jakże częsty motyw ryby, pszczoły, drzewa, okna…).

Krystyna Miłobędzka udowadniała, że teatr to forma przeczuwana od dzieciństwa - wcielamy się przecież nieświadomie w różne role, by zrozumieć świat. Do podobnych zabiegów ucieka się Iwona Chmielewska - wciela bohaterkę tej książki jednocześnie w różne role, przywołując dobrze znane w sztuce motywy i toposy, budując poetycką i wieloznaczną opowieść o życiu. O podróży - przez język i świat.

Twórczość dla dzieci Krystyny Miłobędzkiej bierze się z pochylenia nad dziecięcymi zabawami językiem - Chmielewska pochyla się nad tym, co robi Krystyna Miłobędzka i sama tworzy alternatywne działania naddając słowu – obraz. Tak jak dziecko nagina reguły języka, eksploruje go i zachwyca jego plastycznością - tak autorka „Kłopotu” każe nam przyglądać się jej eksploracji relacji słowa i obrazu, ale  i reżyseruje nasze działania – poszukiwania.

O poezji tej, dla której ta książka powstała mówi się, że tutaj słowa ciągle się rodzą. A w książce Iwony Chmielewskiej sensy rodzą się w naszym działaniu – jeśli dostrzeżemy łączące je relacje. Wymagają przenikliwości i uwagi, zaczytania – zapatrzenia. Ale i świadomości.  "Na wysokiej górze" staje się wyliczanką obrazową, która z drobnych elementów tworzy poruszającą całość – opowiadającą i  o sile twórczości, i kreacji, ale i o życiu. Upływie. Czasie.  A on idzie, idzie, idzie…

Ciekawych tego, jak powstają pomysły na książki Iwony Chmielewskiej, zapraszam na spotkanie z nią w łódzkim Muzeum Kinematografii. Już 9 III (niedziela), o godz. 12.00 warsztaty dla dzieci i dorosłych >> O książkach, które otwierają oczy << 

Będzie dostępne także  książka "Na wysokiej górze".

"Na wysokiej górze" Krystyna Miłobędzka, Iwona Chmielewska. Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2014.

* [cytat za:]  Joanna Mueller, Krystyna Miłobędzka http://culture.pl/pl/tworca/krystyna-milobedzka