Premiera-petarda! Chłopcy z Placu Broni

fot. Ha-Wa, Teatr Pinokio w Łodzi

CZAD! PETARDA!!! Bomba i Kometa!!! - pisałam tuż po premierze. Obiecałam odstawić emocje na bok i w wyważonym tonie podać argument za tym, dlaczego TRZEBA KONIECZNIE to zobaczyć. Nie wiem czy dotarłam do tego etapu. "Teatr, który zadziera z rzeczywistością". Jak tu ochłonąć?!

Scena I: 4 (Cztery) dziewczyny, trzy z nich improwizowaną węgierszczyzną zapewniają, że „takie rzeczy” nie mogłyby wydarzyć się w Polsce. Po trzykroć zapewniają, obrane w czerwone płaszczyki odwołujące się do różnych znaczeń i toposów, że „taka historia” to tylko możliwa na Węgrzech…  Że nie dotyczy „naszego podwórka”. Chór (nazwany i opisany), odwołujący się do tradycji teatru antycznego (kontekst budujący dodatkowe znaczenia – genialna koncepcja!), ironicznie wprowadza cudzysłów:  wypowiedziane – „tłumaczone” słowa znaczyć mają tyle, co napisy w serialach (zwłaszcza „politycznych”), że „wszystkie podobieństwa do osób żyjących są przypadkowe i niezamierzone”.

Nie słyszę i nie  czytam od razu, że to odwołanie – jakiś rodzaj alibi – do adaptacji powieści węgierskiego twórcy Ferenca Molnara. Wracają za to zepchnięte gdzieś w tył głowy wszystkie dyskusje sprzed 2-3 laty o niebezpiecznym kierunku, w jakim zmierzają Węgry, o autorytaryzmie, rosnącym nacjonalizmie. I te wszystkie głosy, że „u nas to niemożliwe”, bo mamy silne tradycje, bo opozycja, bo Solidarność, bo Okrągły Stół…

Scena II: 4 i 4 (cztery i cztery) . Na razie wspólnie – męska grupa epatująca nagimi torsami, „znacząca przestrzeń” męską dominacją.  Przechwałki, opowieści, prężenie bicepsów. Na razie „poza konwencją” – już są aktorami, ale jeszcze nie do końca chłopcami z Placu Broni:  Boką, Gerebem, Czonakoszem, dwoma braćmi Pastorami, Ferim Aczem, Sebeniczem. I na końcu – najcichszym i najpokorniejszym Nemeczkiem.  Opowiadają o swojej „filozofii życiowej”, radach od ojców, o tym, czym jest dla nich „własne miejsce”. Rapują – wprowadzając całą kulturą „blokowisk”, miasta podzielonego na „własne” terytoria, każdej przestrzeni zawłaszczonej przez podziały, konieczność opowiedzenia się po jakiejś stronie, państwa białego i czerwonego… Przedstawiają się, by za chwilę podzielić się na obozy. Rządzą nimi te same mechanizmy i potrzeby… Sam tylko Nemeczek. Inny. Albo jeszcze-nie-taki…

Polskie flaczki w węgierskim sosie – pada w piosence. Od tej pory nie da się uciec od tego, że „Chłopcy z Placu Broni” opowiadają o Polsce tu i teraz. Od politycznych aluzji, odwołań do wszystkich okruchów i detali budujących codzienność dookoła nas. Pojawiają się aluzje do lokalnego folkloru Łodzi – miasta podzielonego na strefy wpływów dwóch zwalczających się drużyn piłkarskich. Są przetwarzane cytaty z politycznych sytuacji, obrazów doprowadzających motyw barw narodowych do absurdu.

Narracja o konflikcie (wewnętrznym i tym pomiędzy grupami) z minimalnymi przestojami w I akcie, toczy się dynamicznie i bardzo sprawnie skondensowano ją do niezbędnego minimum tak, by bez trudu odczytać linię fabularną.  

Kolejne sceny, niezwykle energetycznie i widowiskowo, pokazują dogmat walki, którego nikt nie podważa i nad którego słusznością i zasadnością nikt się nie pochyla. W genialny sposób, drobnymi gestami i rekwizytami wydobywane jest to, na co nie zwraca się uwagi  w powieści: teatralność gestów i czczego bohaterstwa, pieniactwo grupy (zbiorowości), marzenia Boki  o wielkości – outsidera  i trochę romantycznego uwodziciela pozującego przed niewidzialnymi adoratorkami (dres w pierwszych scenach z wymownym napisem… i ta scena już-generała wymachującego szabelką!), chłopięce marzenia o wielkości i sławie, nieumiejętność budowania tożsamości bez konieczności dominacji i bycia „przeciwko”… 

Skoro to „polskie flaczki”,  pojawią się jeszcze i subtelne echa postaw wykarmionych mesjanizmem (Nemeczek), genialne ogrywanie mitów budujących polskie rojenie o wielkości tylko poprzez walkę i poświęcenie (rozbijające bank: obskubane skrzydła a’la husarskie na konstrukcji z sanek podczas taktycznych przygotowań wielkiej bitwy).

Reżyser – mężczyzna, na scenie będącej a to placem budowy, a to salą gimnastyczną i wreszcie – boiskiem, kierując grą 8 aktorów – młodszych i starszych („obcych” i „stąd”),  wydaje się, że obnaża i oskarża „chłopięcą” niedojrzałość wszystkich mężczyzn marzących o władzy. Tych nie widzących sensu nigdzie indziej niż na wiecznym polu walki. Rządzeniu. Nad nimi góruje chór 4 dziewczyn, który odwołując się do tragedii antycznej (znowu ironia!)  jest trochę pośrednikiem, trochę komentatorem i od-autorskim (powieściowym) głosem, a trochę świadkiem i sędzią…   Niby cheerleaderki (o znaczącej przynależności – na bluzach napisy „Witches”…),  wpisując się w konwencję „zagrzewania” do walki, w pewnym momencie zakładają na głowę „dziewuchowe” wianki, wkraczają w dyskurs o „polu walki chłopców”.

Ryczałam. Nie w scenie śmierci Nemeczka. Nie, nie, nie. Nie wzrusza mnie to złożenie z siebie ofiary (choć w adaptacji Dworakowskiego nie jest to ofiara  w imię niczego – dzięki tej śmierci coś się zmienia. Biali i czerwoni w końcu się spotykają…). Ryczałam w momencie, kiedy Nemeczek – to widmo z zaświatów (tak lubiane w pełnej teatralnych gestów lit. romantycznej) zostaje sam, nad pustą scenę – boiskiem i polem walki. Przestrzeń wypełnia finałowa piosenka, za chwilę pojawi się „optymistyczna” i alternatywna wizja – reżyserski appendix, a Nemeczek wyciąga nad sobą biało-czerwony szalik z napisem „Polska” Pojawia się kolor. Zielony. Powinnam pamiętać, że to kolor nadziei. A ja mam przed oczami powiewające 11 listopada w Warszawie flagi ONR z falangą. Zielone…

Adaptacja „Chłopców z Placu Broni” w reżyserii Konrada Dworakowskiego: świeża i ironiczna, dynamiczna, nowoczesna w wykorzystaniu teatralnych środków, do bólu aktualna, głęboka i zadająca istotne pytania  może stać się szansą na to, by (choćby) polska szkoła (albo „rodzina”) przestała milczeć na temat współczesnej historii, tego co mamy w głowach i "kto nas tak pokolorował"...

Reżyser daje nadzieję, że heroicznie złożona ofiara Nemeczka nie idzie na darmo. Zawsze można się obudzić. I zagrać razem. Jakby idyllicznie to nie brzmiało i nie wyglądało… I tym to wszystko cenniejsze, że „Chłopcy z Placu Broni” to spektakl dla młodzieży, dla której rzadko "mówi się" w kulturze. Czy i jak zechce ona sama z nim porozmawiać?

„Chłopcy z Placu Broni”

Ferenc Molnar

przekład – Tadeusz Olszański

premiera – 12.11.2017

reżyseria – Konrad Dworakowski

adaptacja – Martyna Lechman / Konrad Dworakowski

scenografia – Marika Wojciechowska

muzyka – Piotr Klimek

ruch sceniczny: Jacek Owczarek (taniec), Stanisław Madej (akrobacje)

obsada:  Małgorzata Krawczenko, Hanna Matusiak, Małgorzata Pawluk, Natalia Wieciech, Ewa Wróblewska, Mateusz Barta, Łukasz Batko, Maciej Cempura, Krzysztof Ciesielski, Piotr Michalczuk, Mariusz Olbiński, Piotr Osak, Kamil Stasiak, Michał Surma