Moje cudowne dzieciństwo w Aleppo

„Moje cudowne dzieciństwo w Aleppo” to  głos z środka wojny, która pojawiła się na krótko i równie szybko zniknęła z postów w mediach społecznościowych. A trwa nadal. I nawet znalazła miejsce w podręcznikach historii dla szkoły podstawowej. W książce G. Gortata, klasyfikowanej w nocie wydawniczej jako powieść dostajemy – ja, jako rodzic, dorosły pośrednik lub towarzyszka lektury i ośmio, dziesięcio czy dwunastolatek opowieść ośmioletniej Jasminy, która w krótkich migawkach kreśli obraz życia w apokaliptycznej scenerii bombardowań, nalotów i zrujnowanych domów.

Narratorka relacjonuje pomysły na zabawy – swoje, jej kilkuletnich braci i dzieci ukrywających się w oblężonym mieście. Opowiada o chwilach radości i codziennych troskach rodziców, milczącym i osamotnionym sąsiedzie - matematyku, który w edukacji widzi moc ratowania i siebie, i świata. Relacjonuje wizyty Stryja Husajna, który bliższy islamskim radykałom próbuje zwerbować ojca Jasminy, zdystansowanego wobec politycznych  i religijnych deklaracji. Jasmina opowiada o desperackich próbach (głównie) ojca na ocalenie złudzeń normalności i dzieciństwa, o tym, jak dzieci okaleczone przez wojnę mimo wszystko znajdują drobne radości. Pokazuje matkę drżącą o życie najbliższych, prasującą pośmiertne całuny jeszcze za ich życia…

W usta ośmioletniej narratorki, cytującej rozmowy dorosłych i próbującej znaleźć wytłumaczenie na to w jakim świecie żyje, wkładanych jest także wiele gorzkich prawd.  Z jej przekazu dostajemy wiedzę, że pomoc humanitarna, która przeznaczona jest dla oblężonego Aleppo trafia w ręce islamskich radykałów  albo staje się przedmiotem pokątnego handlu. Że uchodźcy przybywający do Europy to wysłannicy ludzi pokroju stryja Husajna, zapuszczającego coraz dłuższą brodę i wrogo nastawionego do podwórkowego nauczyciela dzieci (któremu przyjdzie za swą działalność zapłacić życiem). Jasmina przywołuje jego słowa o tym, że dla tych, którzy toczą wojnę nad ich głowami – wojsk rządowych, rosyjskich, amerykańskich, antyrządowych powstańców i islamskich radykałów – życie zwykłych ludzi się nie liczy, Jesteśmy tylko pionkami w grze możnych tego świata. A świata nie interesuje, co się z nami stanie.

Gorzka, okrutna z ironicznym tytułem o „cudownym dzieciństwie” nie-powieść, a mozaika okruchów i fragmentów, obrazów i historii,  mających uświadomić realia życia w oblężonym Aleppo.

To nie jest wojna dzieci. Nas nie powinni do niej wciągać mówi ośmioletnia narratorka tej opowieści, kilka stron wcześniej tytuł rozdziału informuje o „Niebezpiecznych zabawach dorosłych” a główna bohaterka – wbrew  naturze dziecka zanurzonego w byciu człowiekiem kilkuletnim – mówi: Jeśli dorośli w tak ważnych sprawach jak wojna i pokój postępują jak dzieci, to nic dobrego nie może z tego wyniknąć.

Nie opuszcza mnie wrażenie nieuczciwości tej książki wobec dziecka...

Jasmin dorosłe i ponad wiek dojrzałe dziecko staje się zakładniczką tej opowieści z ambicjami  para-dokumentu, który przynieść ma wiedzę o okrucieństwie wojny wobec zwykłych ludzi i cynizmie mechanizmów współczesnego świata. I tak jak przy wcześniejszej książce G.Gortata „Ewelinie i czarnym ptaku” zastanawiałam się czemu służyć ma bezgraniczne okrucieństwo świata wobec kilkuletniej bohaterki, tak teraz próbuję zrozumieć  po co powstała ta książka. „Książka dla Syrii” – Tak,  przyświeca jej szlachetny cel : Dochód (wydawnictwa) ze sprzedaży tej książki zostaje przekazany PAH, ale jakie są głębsze intencje  i to, co kryje się za pierwszym powierzchownym przekazem?

Doceniam szczerość tej opowieści  i to, że zwykły człowiek, dla którego nie ma miejsca na kartach tzw. „wielkiej historii” stanął w centrum książki G.Gortata. I Aleppo, i Syria, o których świat zapomniał. Wszyscy piszący o tej książce podkreślają wzruszenie i to, porusza ona temat niełatwy, ale potrzebny.

Mam jednak przykre wrażenie, że dziecko (bohaterka – narratorka i odbiorca) staje się tutaj zakładnikiem i  narzędziem, nie zaś – partnerem i współtowarzyszem w drodze do (z)rozumienia…  „Moje cudowne dzieciństwo w Aleppo” pokazuje desperackie trwanie w oblężonym mieście, w domu. Czy jedyną wskazówką i nadzieją  jest sugestia, że „niebo nad Aleppo zawsze będzie dla nas otwarte”? Dlaczego wątek uchodźczy został zmanipulowany i  sprowadzony do wątku mężczyzn wysyłanych do Europy przez islamskich radykałów?

Czytelnik (8?10?12-letni?) zostaje zarzucony okruchami  współczesnej historii, cynicznej polityki, bez wskazówek i kierunkowskazów, o co w tym wszystkim chodzi. Może i miała to być ponadczasowa historia. Co jednak zrobić z tą wiedzą, okrucieństwem i bestialstwem, z tym, że znikąd nie widać ratunku?! A może nie mam prawa wymagać od tej książki innego rozwiązania niż otwarcia na niebo (w finale opowieści), „wolność i niewidzialność”?! Może to obowiązek odbiorcy, znaleźć odpowiedź? Tylko czy ktoś jej szuka?*

"Moje cudowne dzieciństwo w Aleppo"Grzegorz Gortat, il. Marianna Sztyma. Wydawnictwo Bajka, 2017.

* kontekst w jakim czytam tę książkę to lektura tekstu „Pułapki na dobrych ludzi” Polki, która od 14 lat mieszka w Berlinie, jest nauczycielką niemieckiego w klasie dla uciekinierów i migrantów i zadaje ważne pytanie >>> Co robimy w Polsce by przygotować się na fale migracyjne, bo przecież nie wszyscy wierzą, że otoczymy się murem i nikt do nas nie przeniknie?<<<  oraz obraz, który ma dla mnie bardzo wymowne znaczenie (fotomontażu z chłopcem poszukajcie sami – nie udostępniam)