Ja, co to takiego?

Niedawno córka przyszła męczyć mnie pytaniami "Dlaczego istnieje człowiek"? A ja tu takie pilne sprawy mam: ZUSy, przelewy, piny, kody, maile, wnioski, budżety... 

Przywróciła mnie dla świata.  

Okazało się też, że porwała i zakamuflowała jedną z książek, które leżały "na moim stosiku". Tym razem była pozycja z serii "Dzieci filozofują". A więc filozofia. Filozofowie. Ludzie, którzy potrafią sproblematyzować rzeczy najbardziej oczywiste…

"Gorącym" tematem na poznańskich spotkaniach targowych była wizyta w Polsce autora tych książek, Oscara Brenifiera i jego metoda dyskusji. Ciekawa jestem reakcji uczestników warsztatów (czy ich rodziców), ale jak na razie nie trafiłam na żadne relacje. 

Sama próbowałam , podczas ostatnich "Czytanek przed ekranem" (relacja >>> tutaj) w gościnnym Muzeum Kinematografii, poprowadzić rozmowę z dziećmi według jednego z rozdziałów najnowszej części „Ja co to takiego”. Zastanawiam się nad tym, jak „pracuje” ta seria w relacji dorosły (rodzic, nauczyciel) – dziecko.

Nie jestem tak bezkompromisowa jak jej autor, dopuszczam odcienie szarości, wszelkie "nie wiem" i stwierdzenia o tym, że „to trudne pytanie”, dając czas na „głośne myślenie” i rozważanie możliwości.  Choć staram się iść za dzieckiem, chyba trochę naprowadzam, a czasem (zwłaszcza wobec reżimu formy zajęć) kieruję rozmowę na właściwie tory. Jak więc wykorzystywać te książki i patrzeć na nie wobec życzeń, aby stały się one „podręcznikami” (etyki, filozofii)?

„Ja, co to takiego?” zawiera w sobie sześć rozdziałów „tematycznych”, które wiążą się z różnymi wymiarami samookreślania i budowania tożsamości: ja wobec zwierząt, „wiek”, zagadnienie „innego” i różnic, „rodzice” (lejtmotyw wszystkich części), „wygląd” i „wolność”.

Każda z zakładek – rozdziałów zbudowana jest podobnie, opiera się na odpowiedzi na przewodnie pytanie (twierdząco lub przecząco, z minimalnym uzasadnieniem). Każda odpowiedź pociąga za sobą kolejne pytania, właściwie obalające podaną odpowiedź. Towarzyszą temu żarty rysunkowe, wprowadzające formy kojarzące się moim dzieciom z komiksem. Przyciągające i nieco rozbrajające brutalność rozdzielania „włosa na czworo”.

To, co na zwróciłam uwagę podczas pracy z tą książką to co raz większa ilość pytań zamkniętych. A utrudnią one pracę tym dorosłym, którzy niewprawieni „w podążaniu” za rozmówcą, trafią na równie zamknięte dziecko. Bo co to za frajda słyszeć "tak" albo "nie". Czy wtedy jest czas na  kolejne pytania? Czy dorosły może wtedy przejść do następnego punktu? Zasiać li tylko niepokój? A co jeśli dziecko nie ma żadnych wątpliwości? Co wtedy???

Nie jest to negacja, a raczej dostrzeżona potrzeba przygotowania się do rozmów. Mamy zarys, wypchać treścią trzeba go samemu... A przy okazji przemyśleć na własny użytek, także najbardziej oczywiste pytania jak "dlaczego istnieje człowiek?"...

A może jest wręcz odwrotnie – to książki dla tych dzieci, które wolą samodzielnie zadawać pytania, przyglądać się odpowiedzią z różnych stron, by potem – ewentualnie - skonfrontować swoje przemyślenia z dorosłym? Zaskoczyć i zapędzić w kozi róg?

Wokół filozofii toczy się ostatnio sporo dyskusji, niektórzy nazywają ją „fitnessem umysłowym”, innych oburza wymóg natychmiastowej „użyteczności” i posługiwanie się argumentem, że „elastyczność w myśleniu” jest atutem absolwentów tego kierunku. O zaletach rozmów, pytań i sztuce poszukiwania własnej odpowiedzi pisałam już wcześniej, przy okazji pierwszego tomu z tej serii – „Uczucia, co to takiego”.  

Cała seria "Dzieci filozofują" jest niewątpliwie bardzo ważnym cyklem zarysu rozmów. Niektóre z tematów i pytań powtarzają się (powracają?) w kolejnych książkach (np. problem „wolności” jest obecny w „Ja, co to takiego?” i w „Dobro i zło, co to takiego?”), ale tak jak w życiu - co rusz obijamy się o pewne imponderabilia i próbujemy się z nimi zmierzyć. 

Charakterystyczna jest bezkompromisowość tych pytań, nie ma tutaj miejsca na subtelności i oszczędzania rozmówcy - podtykane są mu po nos co rusz pytania, które mogą obalić (zwłaszcza w przypadku bardziej elastycznych kręgosłupów) budowaną do tej chwili misterną konstrukcję myślową.

Cała seria „Dzieci filozofują” opiera się na prostych pytaniach. Tyle że takich, na które nie ma jasnych odpowiedzi. A wymaga jasnego odpowiedzenia się: tak albo nie.

Można pomyśleć, że te pytania są bezlitosne: trzeba myśleć i spoglądać na sprawy z różnych punktów widzenia, obchodzić je dookoła. I co z nimi zrobić? Kierunki wyznacza (karty rozdaje?) Brenifier, wydaje się, że naszym zadaniem jest rozważanie tego, co kryje się za nimi. I przetestowanie zaraz obok czających się możliwości.

I nie chodzi raczej o samookreślenie się - jak robi to sztuczny (szkolny)  podział na religię i etykę. Nie ma tutaj wsparcia dla żadnego określonego światopoglądu, a raczej prowokacja, by swój wybrany punkt widzenia poprzedzić gruntownym przemyśleniem.

„Ja, co to takiego?” – tak postawione pytanie nie może liczyć na natychmiastowy efekt i zastosowanie,  choć niespełna trzylatka odpowiadając na tak postawione pytanie, mówi „JA”, robiąc szeroki gest ręką wokół siebie. Nie widziałabym w tym fitnessu umysłowego. Raczej okazję do budowania świadomość z jaką wchodzi się w jogiczne asany - świadomość siebie, swojego oddechu i ruchów, które wykonuję. "Dzieci filozofują" – raczej nie fitness, a joga.

"Życie, co to takiego?" tekst: Oscar Brenifier, ilustracje: Jérôme Ruillier, tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon. Wydawnictwo Zakamarki, 2013.

"Dobro i zło, co to takiego?" tekst: Oscar Brenifier, ilustracje: Clément Devaux, tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon. Wydawnictwo Zakamarki, 2013.

"Ja, co to takiego?" tekst: Oscar Brenifier, ilustracje: Aurélien Débat, tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon. Wydawnictwo Zakamarki, 2014.