Kupa siku

Znacie Dyla Sowizdrzała?  Poczucie humoru nie opuszczało go nawet na łożu śmierci. Wykorzystując okazje do końca, postanowił zrobić kawał i księdzu. Napełnił  dzban gównem i przykrył go złotymi monetami, zastrzegając, żeby ksiądz nie zagarniał datku garścią zbyt głęboko. Co robi zachłanny kapłan? Łatwo przewidzieć...

Jeśli pada hasło "literatura sowizdrzalska" zazwyczaj w komplecie jest termin "plebs". Czy to przestroga? Dla kogo?!

Był sobie raz królik, który umiał powiedzieć tylko JEDNO…

Mam ostatnio wrażenie, że albo się starzeję i coraz bardziej odstaję od świata. Albo po prostu tylko to drugie (pobożne życzenie!). Zaczyna mnie dotykać rozdźwięk międzypokoleniowy, a może przede wszystkim – stwierdzenia, że konstruktywna krytyka jest „hejtem” i nie ma co się czepiać, jeśli „czytelnicy ciepło przyjmują” to czy tamto. Próbuję więc zrozumieć. Dopytuję dzieci. Przyglądam się.

„Kupa siku”. Przyznaję: jestem bezradna. Totalnie nie wiem „po co”. Dopytuję dzieci „o co chodzi?!”. Wzruszają ramionami, bo chyba są już (?) poza tym:kupa siku zamienia się na pierdu śmierdu. I oto cała historia. Czemu ma służyć?

 

Rozumiem zjawisko folkloru dziecięcego. Potrafię zachwycić się jego groteskowością, nierzadko surrealizmem. Przyjmuję do wiadomości, że przychodzi czas na różne odmiany poczucia humoru i różnie jest to interpretowane. Podobno, kiedy dziecko zaczyna kontrolować swoje wypróżnianie kupa to pierwsza materia, którą „ma” na właśność. Chwali się. A bywa, że zechce się podzielić. Poza tym kupa – to najbardziej demokratyczna materia świata. Podobno  - można nawet pisać o niej erudycyjnie, formując diagnozy o naszej cywilizacji. „Ciemna materia”* ma nawet moc kulturotwórczą. Czym więc dzieli się z nami Stephanie Blake, autorka serii o niesfornym króliczku?

Na scenę wkracza aktor – mały króliczek, który potrafi mówić tylko jedno „kupa siku”. Przy stole. Do mamy. W łazience do siostry. Od razu jest oczywistym, że został wyznaczony do bycia figurą kilkuletniego dziecka. Sprawa trochę się komplikuje, kiedy pojawia się wilk. Króliczek, po raz kolejny prezentując swoją niesforność, przy wilczym pytaniu „czy mogę Cię zjeść?”,  zostaje ukarany. Pożarty. Razem ze swym niewyparzonym językiem. „Kara” zostaje jednak zmultiplikowana. Zjedzenie króliczka także powinno do niej doprowadzić. Pierwszą klęską, która spada na wilka jest… "Kupa siku"

Potem jest gorzej – bo nie dosyć, że wilk czuje się źle (kara nr. dwa), to jeszcze lekarz, który do niego zostaje wezwany okazuje się… królikiem (i kolejna kara). Tatą królikiem. Duży królikiem. Takim, który niczego  się nie boi i zaczyna szukać (w rozwartej paszczy, bo nie od dziś wiadomo, że rozcinanie zwierzętom  brzucha w bajkach jest „niehumanitarne”). Co na to powiedziałby Freud i jego uczniowie?

Króliczek zostaje rzecz jasna uratowany. Nie jest to  jednak  koniec jego przygód. Bo „morałem” ma być chyba to, jak zwraca się do niego ojciec i jakie imię dostaje po wyciągnięciu z czeluści wilka. Do niedawna królujący dydaktyzm nakazałby skończyć tę bajkę w  momencie przykładnego zjadania „pysznej zupy” (daruję sobie skojarzenia z jej kolorem). Ale spora cześć współczesnych twórców (i sztaby redakcyjne) nauczyli się, że dziś, książka dla dzieci, ma kończyć się zaskoczeniem, odwróceniem kota ogonem (i gdzie wtedy możemy mu zajrzeć?) i zagraniem dorosłym na nosie. Nici z taniego pouczania dzieci…. Wtedy powinniście wybuchnąć gromkim śmiechem i dzieciom udowodnić, jakimi  fajnymi „dorosłymi” jesteście. I jak potraficie się „zakumplować” ze światem dziecięcej kultury. „pierdu śmierdu!”

Tego ostatniego aktu próbuje – za wszelką cenę –  dokonać  Stephanie Blake. Wykorzystuje konwencję bajkową i jednocześnie – łamie jej reguły. Wprowadza morał, rodem z XIX dydaktycznych wierszyków, by za chwilę go wyśmiać.  Kreuje współczesnego dziecięcego bohatera – niepokornego i odpornego na dydaktyzm, każąc dorosłym nie tylko pogodzić się ze stanem „dziecięctwa”, ale i - zakumplować (choć jest tutaj niekonsekwencja z wilkiem "kupa siku").  

Ma to swoje konsekwencje: to dorosłym zostaje utarty nos, a najlepszym co mogą zrobić – wg sugestii odautorskich – jest  po prostu „bycie jak dzieci”. Czyli bawić się. Problem polega na tym, że książka Stephanie Blake nie jest dziecięcą zabawą (i badaniem możliwości językowych), a zabawą dorosłego, która wyznacza sobie miejsce: dostarczenie rozrywki w takim stylu, w jakim jest na nią popyt rynku.  A może to wykreowana potrzeba? Jaka intencja kryje się więc za powstaniem tej książki?  Warto (znowu) sięgnąć po „Skonsumowanych” czyli „Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli” (Benjamin R. Barber, wydawnictwo Muza.

Trudno mi pogodzić się z opiniami, że to książka niczym „powiastka filozoficzna” – zachęta do „nie-polerowania dzieci” czy oferta dla tych „co nie lubią czytać” (bo jednak to rozrywka i to w dodatku „niegrzeczna”). Sporo część docenia wizualną stronę „Kupy siku”, wyraziście definiującą  adresata na poziomie najmłodszych dzieci. Chciałabym, żeby przyszła tutaj i refleksja nad  rolą dorosłego (i figur bohaterów, i sylwetki autora i temu, co robi książka dorosłemu pośrednikowi). Wielkie słowa o kulturze i celach, jakie stawia sobie społeczeństwo – daruję. Z jednym się zgodzę: wbrew pozorom nie jest to książka, która traktuje o sprawach fizjologicznych.

"Kupa siku" tekst i ilustracje: Stephanie Blake, tłumaczenie: Joanna Rzyska. Wydawnictwo Dwie Siostry, 2014.

* "Ciemna materia. Historia gówna" Florian Werner, tłumaczenie: Elżbieta Kalinowska. Wydawnictwo Czarne, 2014.