Łazienkowe pytania

Okładka sugerująca wątpliwości, ciekawość i nękanie znakami zapytania: A dlaczego? Po co? Jak? Czemu? I co mieszka w tej wodzie?!  Kiedy w październiku 2013 roku gościliśmy Krystynę Lipkę-Sztarbałło w „Czytankach przed ekranem”  padło dużo więcej pytań:  Dlaczego w kranie nie lecie kolorowa woda? Skąd się biorą łazienkowe śpiewy? Czy ogry też muszą myć ręce?

Z okazji dzisiejszego Międzynarodowego Dnia Książki dla Dzieci książka dla mnie ważna. I "konkurs", zwłaszcza dla tych, którym warto otwierać oczy na to, czym ta książka jest.



Jeśli chodzi o pytanie, dorzucić mogę kolejne,  po pierwszych konfrontacjach wydanej już książki z kilkulatkami: Czy faktycznie w Australii spływająca woda w sedesie kręci się w drugą stronę? Dlaczego kaczka ma miejsce w umywalce? I czy brud może być pożyteczny? Okazuje się, że kilkulatki mają jeszcze wiele pytań, na które trzeba szukać odpowiedzi. Dobrze, abyśmy umieli przyjąć różne punkty widzenia...

Myślę, że „Łazienkowe pytania” na wyrost nazywane są dziełem sztuki.  Sama autorka, zafascynowana możliwościami książki edukacyjnej (czy edukującej) chyba ma nieco inne ambicje. Stara się zgłębiać możliwości książki dla dzieci  jako źródła wiedzy o świecie, ale nie narzucającej się, uciekającej od dyktatu podręcznikowego tonu, starającej się wejść w dialog z czytelnikiem.  Książki, która posługując się różnymi kodami warstwy wizualnej, zaprasza w podróż. I dziecko, i dorosłego. Warto aby ten drugi pamiętał, że niekoniecznie on musi wyznaczać drogę, aby dał się uwieść sztuce dziwienia się. I przyglądania się. Także obrazowi. Bo on w tej książce jest istotny.

„Łazienkowe  pytania”  zamykają się między dwiema, znaczącymi wyklejkami, które mogą wyznaczyć rytm naszej podróży (ale nie muszą, jeśli nie sprawdzicie różnic). Pierwsze strony to zetknięcie się z kolejnymi znakami zapytania skupionymi wokół łazienki. Możemy podążać przez książkę linearnie, ale i przechodzić do różnych działów, tropem wskazanych punktów.

Spotykamy się w łazience, skąd zaraz wyruszymy w różne strony (w czasie i przestrzeni, choć rozszerzonej wersji tego ostatniego wymiaru bardzo mi zabrakło). Karty ze zwierzętami w bajkowej konwencji, dokonującymi  „ablucji”,  niewątpliwie zaskarbiają sobie uwagę  młodszych czytelników (w grupie przedszkolaków), wciągają i rozśmieszają. Zaraz jednak  - u dociekliwych – pojawiają się pytania. Co robi kaczka w umywalce? Czy hipopotam faktycznie siedzi w wodzie? A może woli błoto?!  Co robi sowa? Czytelnicy „Kupy” (tekst: Nicola Davies, ilustracje: Neal Layton, tłumaczenie: Jadwiga Jędryas) doskonale wiedzą, że może jedynie czytać książkę. Bo sowy wydalają niestrawione pokarmy w formie „wypluwki”  (w tym punkcie możemy zadać kłam badaniom o spadku czytelnictwa w rodzinach – wszyscy mają „podręczne biblioteki” w toaletach!).

Bajkowa konwencja i słoń, dla którego wrażliwej skóry ważna jest dobroczynna moc błota zostają zderzone z pytaniem adresowanym do czytelnika „Co jeszcze robisz w łazience?”.  Tuż obok, „z drugiej strony lustra” wygląda twarz rozbawionej kilkulatki, uważajcie więc na pomysły dzieci! Podkręcona wyobraźnia zostaje sprowadzona na kolejnych stronach do „prozy życia” i konkretów: rozmieszczenia sprzętów w łazience, ułatwień i pomocy, dla tych, którzy tego potrzebują.  Mamy informacje o nowoczesnym WC, a nawet instrukcje korzystania z niego (dzieci czuły się nieco pogubione w systemie i porządku czytania piktogramów).  Kolejny punkt wzbudzający sporo emocji i prowokujący do opowieści o domowych zwyczajach. Dobry materiał do oswajania tematów, które – często uznawane za kłopotliwe – mogą budzić niezdrową ekscytację (bez względu na wiek).

„Łazienkowe pytania” zdają się mieć ambicje rzeczowego opowiadania o tym, co bliskie, co dziwi i fascynuje. Zwracania uwagi na sprawy istotne, higienę osobistą i jej historię, nawyki i zwyczaje. Oferują różne poziomy zgłębiania tematów, stając się bardziej książką „do wędrowania” i doświadczania, niż regularnego  czytania „od deski do deski” (nawet jeśli to deska sedesowa ;). Ładnie o swojej koncepcji mówi sama autorka książka, która pozwala „nie-wiedzieć” dorosłym.

W grupie przedszkolnej czy szkolnej mogą stać się punktem wyjścia do działań, budowania otoczenia, testowania i sprawdzania.  U młodszych dzieci  - ze względu na umiejętność koncentracji i ilość przyswajanych informacji – to lektura na dwie-trzy strony. Co istotne – to książka, która prowokuje i zachęca „do samodzielnego czytania”. Studiowania ilustracji, poznawania różnych kodów języka wizualnego, szukania powiązań i znaczeń piktogramów, a także – porządku ich czytania. Na dowód – materiał zdjęciowy z zajęć, w których uczestniczyłam w grupie przedszkolnej.

Grupa mieszana wiekowo, przedszkole publiczne: spotkanie z pierwszymi kartami książki stały się przyczyną do wycieczki po wszystkich dostępnych toaletach, zabaw wielozmysłowych; organizacji nowych pomocy do samodzielnej pracy i tematem zabaw plastycznych:

„Łazienkowe pytania” to książka o ambicjach  „(mini)encyklopedii tematycznej”. Książka  z systemem rozwidlających się ścieżek – w zależności od wieku, zaawansowania i profilu czytelnika, można podążać nią własnymi drogami. Do takiej formuły nawiązuje także wielość użytych języków warstwy wizualnej, co nie zawsze wychodzi na dobre tej książce (niestety – patrząc na typograficzne i wizualne rozwiązania informacji o poszczególnych „dniach”).

Po fantastycznie zrealizowanej przez Krystynę Lipko-Sztarbałło „Dokąd iść?”, „Łazienkowe pytania” mogą zaskoczyć pewną odmiennością. Zamiast książki otwartej na wątpienie, mamy książkę potrzebną, ale wyraźnie „zaangażowaną”. I chyba  w pewnej mierze – dydaktyczną. A na pewno „z tezą”.

Ani na razu nie pada w niej pytanie o rolę brudu. I wątpliwości związane z nadmierną higieną i obostrzeniami. A przecież (podobno) dzieci dzielą się na czyste i szczęśliwe…  Uświadomiło mi to dopiero niedawne spotkanie z przedszkolakami: co z tymi, którzy nie lubią (lub nie mogą) się myć? Czy zawsze mycie jest potrzebne? A co jeśli mydło może szkodzić?

Żałuję, że nie znalazło się w niej miejsce na „ciemniejszą stronę” rzeczywistości – brak łazienek i bieżącej wody w XXI wieku, czy to w centrach dużych miast (np. Łodzi), czy też w krajach, gdzie dostęp do wody bywa źródłem konfliktów albo narzędziem opresji. Bo jak się okazuje, o „wodnym luksusie” można mówić i w ten sposób, bliski (niestety) i współcześnie żyjącym dzieciom.

Ucieszyłabym mnie i „antropologiczne” pokazanie łazienek  - jak wyglądają łazienki dokoła świata, na co wpływa ich posiadanie (sytuacja kobiet…),  jak różnią się w zależności od statusu materialnego? Jak ich wygląd ma związek z higieną?

   

„Łazienkowe pytania” , pierwsza autorska książka Krystyny Lipki-Sztarbałło może stać się ciekawym punktem do refleksji czym jest dziś „edukacyjna” książka dla dzieci. Zwłaszcza, że temat do tej pory „broszurowy” (pamiętacie ze swego dzieciństwa ulotki w ośrodkach zdrowia?) wpisany został przez nią w konwencję książki obrazkowej „non-fiction”. Książki, która, w swojej wielowarstwowości, prowokuje do aktywnego czytania – i dziecko, i towarzyszącego mu dorosłego. A także stawia pytania o narzędzia, którym dysponuje przewodnik (nauczyciel, rodzic) do pracy z eklektyczną formą książki, zwracającej w  silny sposób uwagę na rolę i sposób funkcjonowania znaku graficznego.

Dajcie się więc sprowokować do analizy, przyjrzyjcie się łazienkom, a przekazywana odgórnie wiedza niech zastąpi dialog  - także o tym, czy mycie się faktycznie jest zawsze potrzebne, a mydło zawsze musi uwodzić zapachem.  Podobno „Sceptyczne przedszkolaki uratują świat”.

"Łazienkowe pytania" Krystyna Lipka-Sztarbałło. Wydawnictwo Ezop, 2014.

>>>>>> Uwaga! Konkurs!<<<<<<
Dla tych, którzy lubią wątpić, ale i dla tych, którzy jeszcze nie dostrzegli żywej w dzieciach sztuki zadawania pytań. Razem z wydawnictwem Ezop do udziału szczególnie zachęcam przedszkola i szkoły!

Do  13 kwietnia br. (do pólnocy) czekam na podzielenie się waszymi - dziecięcymi i dorosłymi -  łazienkowymi pytaniami i wątpliwościami. Miejsce - komentarze do niniejszego postu. Wśród uczestników nieustająco pytająca nie-sierotka rozlosuje 3 egz. "Łazienkowych pytań". Dla autorów szczególnie przewrotnych pytań niespodzianki!